Hypocras: een populaire kruidenwijn

Hypocrasverkoper

Hypocras is een licht gezoete kruidenwijn die vanaf de middeleeuwen tot ver in de achttiende eeuw na de maaltijd werd gedronken bij een kleine versnapering. De naam zou een verwijzing zijn naar de Griekse arts Hippocrates (vijfde eeuw voor Chr.) die wijn filterde door hem door de mouw van zijn tuniek te laten lopen. Dat lijkt me een fabeltje. Gezoet met suiker of honing en op smaak gebracht met specerijen en kruiden had iedere kok en keukenmeid zijn eigen versie van deze wijn.

In verschillende culinaire manuscripten zijn recepten voor Hypocras teruggevonden. Alhoewel er geen absolute overeenstemming is over de ingrediënten, zijn er toch gelijkenissen te vinden tussen de recepten. Zo werd Hypocras meestal gemaakt met een rode wijn en kwamen gember, kaneel, nootmuskaat en honing (later suiker) in de meeste recepten voor. Ook werden peper en paradijskorrels regelmatig gebruikt. Laatste is een specerij dat tegenwoordig vergeten is, maar wat iets weg heeft qua smaak van zwarte peper en kardemom. De prachtige botanische tekening hieronder van paradijskorrels is speciaal voor eet!verleden gemaakt door illustrator Evelien van de Ven van Studio EEV.

Paradijskorrels. Botanische tekening van eet!verleden door Studio EEV
Paradijskorrels. Botanische tekening van eet!verleden door Studio EEV

Het toevoegen van kruiden en specerijen aan wijn had verschillende redenen. Zo hadden ze ten eerste het doel om de wijn op smaak te brengen, maar werden ze daarnaast ook toegevoegd als ‘medicijn’. Zo diende Hypocras bijvoorbeeld als digestief, om de spijsvertering op gang te helpen. Ook waren Hypocras en andere kruidenwijnen een symbool van status. Specerijen waren in de middeleeuwen tot in de zeventiende eeuw duur, dus hoe meer geld je ter beschikking had, hoe kruidiger je wijn.

Kant-en-klare hypocraskruiden

Niet iedereen had tijd (of zin?) om zijn eigen Hypocras-mengsel te maken. Voor hen verkochten lokale kruideniers en apothekers kant-en-klare Hypocrasmixen. Hier hoefde alleen de wijn nog maar aan te worden toegevoegd. Op de afbeelding hierboven zie je dat er zelfs speciale Ipocras kraampjes op de markt stonden (lees de tekst boven het kraampje!). Naast de schalen met specerijenmengsels zie je ook een suikerbrood of suikerkegel in de kraam staan.

Hypocras. Foto: Jeroen Savelkouls
Hypocras. Foto: Jeroen Savelkouls

Naast deze poeders werden er ook verschillende smaken dragees (gekruide snoepjes) verkocht in deze winkels. De luie kok of huishoudster hoefde dus maar weinig moeite te doen voor het creëren van een passende afsluiting van een formele maaltijd.

Hypocras maken

Hypocras werd gemaakt door specerijen en kruiden met suiker of honing in wijn te laten trekken. In historische kookboeken vind je veel mooie hypocrasrecepten. De hypocras die ik schenk bij mijn historische proeverijen en kookreizen wordt vaak gemaakt naar recept van een Frans kookmanuscript uit 1393, de Ménagier de Paris. Dit handschrift is afkomstig van een Parijzenaar op leeftijd uit de hoge burgerij, die een handboek over het huishouden schreef voor zijn jonge vrouw (15 jaar!). Zijn recept bevat een mooi assortiment aan specerijen, waaronder paradijskorrels.

Het recept voor hypocras is onderdeel van het online kookcollege Kijkje in de middeleeuwse keuken op eet!verleden Academie. In een video leg ik je er stap voor stap uit hoe je het maakt en wat de trucs zijn om hem perfect te krijgen. In het college zitten nog meer middeleeuwse recepten en artikelen over de middeleeuwse eetcultuur.

Op de afbeelding hieronder zie je hoe iemand hypocras maakt. Je ziet wederom suikerbroden. Daarnaast een grote filterzak waar de specerijen inzitten en wijn doorheen gegoten wordt. Als je goed kijkt zie je dat er drupjes onder uit de zak druppelen en in de kan vallen. De hypocrasmaker laat het zich duidelijk goed smaken.

Het maken van Hypocras of kruidenwijn
Het maken van Hypocras of kruidenwijn

Luister ook eens naar deze kookpotcast waarin archeologe Merit Hondelink wijnhistorica Mariëlla Beukers interviewt en zij samen een kruidige hypocras maken.

Smaak & spijscombinatie Hypocras

Ga je ervoor en maak je een lekkere fles Hypocras? Hij is gekoeld (14°C) een verrukkelijk aperitief en combineert heerlijk met een kaasplank met stevige kazen en/of gedroogd vleeswaar. Of, zoals hij eeuwenlang gedronken werd, met allerlei zoetigheid na het diner zoals (zuid)vruchten, koekjes, suikerwerk en confituren. Hypocras werd ook wel verwarmd en daarmee zou je het dan ook de voorloper van de glühwein kunnen noemen.