Tijdens de leegverkoop bij de sluiting van het historisch kookatelier was er een run op mijn groene gemberpotten, die eens gekonfijte gember bevatten. Ik kocht ze eind jaren negentig voor hun inhoud bij de toko en Xenos in Nijmegen. Ik vond de potten wel geinig en bewaarde ze. Negen jaar lang stonden ze in mijn kookatelier boven in de servieskast te pronken; ze kleurden zo mooi bij de groene muur. Gefascineerd door de interesse voor de potten benaderde ik keramiek- en porseleinspecialiste Suzanne Klüver die me van alles vertelde over de geschiedenis van de gemberpot. Ze schreef een blog over mijn gemberpotjes op haar website, dat ik hier als gastblog met je deel. Ik vulde aan met een stukje over konfijten en gekonfijte gember.
Groene gemberpot
Suzanne: “Je ziet ze bijna overal: de aardewerken gemberpotten met zes afgeschuinde kanten en een groen glazuur. Ze zijn gedecoreerd met bloemmotieven in de verschillende panelen. Soms zijn er ook Chinese karakters als decoratie waarbij er dan verwezen wordt naar de inhoud. Het is echt gebruiksaardewerk. Gemaakt in China en meestal afgedekt met een kurk en een papier of stof. Soms zit er nog een dekseltje overheen. Wij noemen deze potten meestal gemberpotten, omdat er heel vaak gekonfijte gember in zit. Maar deze bussen zijn in het verleden ook heel veel gebruikt als container voor bijvoorbeeld losse Chinese thee.”
Gekonfijte gember
In de zeventiende en achttiende eeuw hielden de dames en heren wel van een zoete snoeperij na de maaltijd en op de theevisite. Naast gesuikerde zaadjes en noten, koekjes en confituren pronkten de gekonfijte vruchten op tafel. Schilderijen uit deze perioden tonen het in vol ornaat en kookboeken geven ons receptuur voor de lekkernijen. Populair was het konfijten van citroen-, cederappel- en sinaasappelschillen en zelfs de hele vruchten werden met suiker doordrenkt. Ook fruit dat tegenwoordig nog steeds geliefd is, zoals kersen, frambozen, druiven, abrikozen, pruimen en aalbessen werd gekonfijt. Vergeten fruit als kweepeer, mispel en kruisbes ontsprong de dans ook niet, evenals groene amandelen en onrijpe walnoten.
Tegenwoordig kennen we vooral gekonfijte gember nog. Het specerij groeit niet in onze regio en werd gedroogd in poedervorm én gekonfijt aangevoerd door de VOC uit de Oost. VOC cargolijsten uit de achttiende eeuw laten zien dat de meeste schepen met gekonfijte gember aan boord vertrokken uit Batavia. In Nederland kwam het aan in onder andere de havens van Veere, Amsterdam, Rotterdam, Hoorn en Delft. De verse wortel werd ter plaatse gekonfijt en vervolgens verscheept. Net als hele nootmuskaten en kruidnagels overigens! De lijsten tonen hoeveel aam (vochtmaat) of pond er ingevoerd werd. Voor gember was dat gemiddeld zo’n 700 kilo per schip. Helaas staat er niet in hoe de gekonfijte gember aangevoerd werd. De grote hoeveelheid en vermelding in aam zou kunnen duiden op aanvoer in grote martavanen, oftewel potten van steengoed of aardewerk, zoals gebruikelijk was in China.
De datering van de groene gemberpot
Suzanne: “Vanaf wanneer komt dit type groene gemberpot eigenlijk naar Nederland? Als we kijken naar de schilderkunst, waarin vele van deze gemberpotten gebruikt zijn voor (bloem)stillevens dan kunnen vaststellen dat dit niet veel eerder is dan rond 1900. De meeste stillevens met een zeskantige gemberpot in de collectie Nederland zijn vooral gemaakt tussen rond 1910-1920, zoals een exemplaar van George Hendrik Breitner dat is gedateerd 1900-1923. Er zijn werken van onder andere Piet Mondriaan en Piet Meiners in de negentiende eeuw gedateerd, maar dat zijn schattingen en hiervan is de datering dus niet zeker. In de catalogi van diverse warenhuizen zoals die van Metz & Co. ben ik dit type gemberpot nog helemaal niet tegen gekomen. Misschien heeft dat te maken met de uitstraling van warenhuizen die in het begin van de twintigste eeuw nog vrij chique was. Wat ik wel in de catalogi vind zijn gemberpotten van Chinees porselein met een beschildering in blauw of zelfs meerdere kleuren. Gemberpotten bij het warenhuis zijn er in siervarianten en als gebruiksvoorwerp, gevuld met thee of gember. Bij deze laatste variant zit er vaak dan ook nog een vlechtwerk om de pot heen om deze te beschermen.”
Nog steeds te koop
Suzanne: “In een recent artikel over de imitatiemarkt in de Chinese porseleinstad Jingdezhen schrijf ik dat er van alles wordt nagemaakt, zelfs het wat nieuwere antiek. Maar aan de andere kant blijven sommige vormen gewoon bestaan. Dat geldt vooral voor gebruiksvoorwerpen waarin eten wordt verwerkt. Zo werden deze zeshoekige gemberpotten – gevuld met gember – nog vrij recent verkocht bij winkels zoals de Xenos. Manon heeft deze potten in de jaren negentig gekocht bij deze winkel. En uiteraard bestaan er inmiddels antieke en moderne versies naast elkaar. En soms is het bijna onmogelijk om het verschil te zien. Hierdoor is het dus belangrijk om zeker te weten waar de objecten vandaan komen als je een echt stukje antiek in huis wil halen. Hopelijk heeft een liefhebber van eet!verleden deze exemplaren inmiddels op de kast staan. Want oud of nieuw, ze blijven ontzettend leuk. Zeker als stijlvol bloemstilleven.”
Meer weten over historisch porselein?
Wil je meer weten over Aziatisch porselein? Volg Suzanne’s informatieve en vrolijke blog waarin zij haar onderzoeksavonturen, reizen naar China en vele wetenswaardigheden over keramiek deelt. Suzanne laat zich ook inspireren door theekommen, vazen en andere porseleinen voorwerpen en maakt zelf illustraties op basis van historische patronen op porselein. Al dat moois kun je volgen op haar Instagram-accounts: @suzannekluver en @inspired_by_ceramics.
Suzanne werkte ook mee aan de online kookcursus De keuken van de 18e eeuw. In twee video’s vertelt zij over porselein op tafel en tijdens de theevisite. We filmden bij haar thuis, waar we haar mooie collectie porselein konden bekijken (te zien in de video’s) en onze lunch geserveerd werd op prachtige achttiende-eeuwse borden!
