Letterkoekjes. Ik associeer ze altijd met Sinterklaas, maar op deze snikhete en benauwde dag kreeg ik er toch opeens zin in. Om wat af te koelen na al het sjouwen met boodschappen voor de vijf kookworkshops deze week, stak ik mijn hoofd in het vriesvak. Bij het openen van mijn ogen zag ik een zakje met zeventiende-eeuwse oliebollen, gebakken op 31 december, liggen. Ik liet er twee ontdooien, sneed ze in plakken en at ze als wentelteefjes. En sindsdien heb ik zin in nog zo’n december lekkernij: letterkoekjes.
Letterkoekjes in de 17e en 18e eeuw
Wat een heerlijk boekje is het toch, de ’t Zaamenspraak tusschen een mevrouw, banket-bakker en confiturier uit 1759. Een boekje vol koekjes, gebak, confituren en suikerwerk. Een van die heerlijke recepten is Roode en Witte letters, een amandeldeegje dat knapperige koekjes oplevert waar je van blijft eten.
Ze waren blijkbaar populair in de zeventiende en achttiende eeuw. Ook in andere kookboeken uit de achttiende eeuw staan namelijk recepten voor letterkoekjes, zoals deze versie van Mevrouw Marselis. Recepten voor letterkoeken uit de zeventiende eeuw zijn schaars, maar ze zijn er wel. Een vorig jaar uitgegeven handgeschreven kookboekje uit 1656, het Koock Boeck Voor Juffer Anna Ter Braeck van Opgandt geeft namelijk een recept, voor rode sucker letteren.
Hoe men rode sucker letteren sal macken. Nempt 1 1/4 pondt van finste mell 3/4 pondt sucker 1/4 loedt gengber 1/4 loots cannell 3/4 loots roboless 2 eijeren dit to samen gemenget en mit wat warmen bijr en wat botter dit to samen in een mortier gestoten tot het een bequaem deech wort macket hier letteren van
Zijn de recepten misschien schaars in de zeventiende eeuw, de afbeeldingen zijn dat niet. Letterkoekjes in rood en wit zien we op schilderijen regelmatig afgebeeld, zoals op de prachtige werken van Peter Binoit en Clara Peeters.
Letterkoeken van een 18e-eeuwse banketbakker
We maken de letterkoekjes uit ’t Zaamenspraak tusschen een mevrouw, banket-bakker en confiturier. De banketbakker geeft uitleg:
Roode Letters. Stoot een half pond Amandelen met Water. Neemd dan een pond Zuiker, een vierendeel Booter, een half lood Nagelen, of, Kruid-Nagelen-Bollen, gestooten, maar dan hebt gy wel een lood noodig, vermits die zoo kragtig niet zyn.Als gy dit by malkander hebt gedaan, zoo doed daar by twee Eyeren met wat Water en roerd het door malkander. Roerd ‘er dan vervolgens met u Hand een pond Meel in. Het is een Styf Deeg en beeter dat het een Dag over blyft leggen, dan dat het ten eersten Gebakken word. Men maakt het rood met Bores daar in te doen als men het mengd en Bakt het op een Gebooterde Plaat, of Papier. Witte Letters. Op dezelve manier als de Roode, dog zonder Bores.
Recept voor letterkoekjes
Benodigdheden
50 gram amandelmeel
100 gram suiker
30 gram koude roomboter
2 gram kruidnagel
½-1 ei
100 gram tarwebloem
eventueel: rode voedselkleurstof
Bereiding
Doe het amandelmeel en de suiker in een kom. Doe de boter erbij. Wrijf de boter door de suiker en amandelmeel, zodat er grove kruimels ontstaan. Voeg een half ei toe en meng het er door. Voeg kruidnagel toe en voeg de bloem toe. Eerst even zeven! Is het deeg te droog, voeg dan nog een beetje ei toe. Maak nu een deegbal.
Haal de helft van de deegbal af en doe in een andere kom. Voeg een paar druppels rode kleurstof toe aan een van de deegstukken en werk het door het deeg heen zodat je een mooi rood deeg krijgt. Vorm nu van beide deegjes letters en leg ze op een bakplaat die met bakpapier bekleed is. Bak de letters circa 20 minuten in een voorverwarmde oven op 180 graden.
