Onlangs kwam het boek Smaakpalet van de Lage Landen. De geschiedenis van de eetcultuur in beeld van Janny van der Heijden uit bij uitgeverij Nijgh & Van Ditmar. Ik had de eer om de auteur te adviseren, van informatie te voorzien en mee te schrijven aan het boek. Het was een inspirerende samenwerking met Janny van der Heijden, die eenzelfde passie voor de geschiedenis van onze eetcultuur voelt als ik. Het resultaat is een werkelijk prachtig boek, dat iedereen die ook maar een beetje in koken en eten geïnteresseerd is zou moeten lezen en bekijken.
Smaakpalet van de Lage Landen
Smaakpalet van de Lage Landen vertelt over de Nederlandse eetcultuur aan de hand van schilderijen. Het boek is dan ook zeer rijk geïllustreerd met stillevens, genreschilderijen en prenten die ons iets vertellen over de geschiedenis van eten en drinken. Het boek is ingedeeld in thema’s en ingrediënten, die samen het verhaal over ons eetverleden laten zien. De lezer leert door de veelzijdige aanpak onder andere over vlees, vis, zuivel, groenten en brood en zeker ook over de keuken, kookboeken, conserveren, feesten, tafel-etiquette en het verschil tussen arm en rijk.
Kunst en eten
Als liefhebber van oude kunst struin ik altijd musea, kastelen en monumenten in binnen- en buitenland af op zoek naar culinaire kunst. De enorme beeldbank kwam heel goed van pas bij het maken van dit boek. Groot in beeld of verscholen in een hoekje tonen de schilderijen heerlijke gerechten en producten, zoals fantastisch gedecoreerde taarten en kunstig gevormde pasteien. Wat dacht je van de reepastei op het schilderij hieronder, van een familieportret van Gillis van Tilborgh uit circa 1665 dat te bekijken is in het Mauritshuis. Er zijn uitgebreide recepten bewaard gebleven waarin beschreven staat hoe zo’n pastei te maken. Het deeg werd kunstig om een hele reebout gedrapeerd, mooi gedecoreerd en het hoefje dient er herkenbaar aan de bovenzijde uit te piepen.
De kasteelpastei op het schilderij van Osias Beert (of een navolger) van circa 1620-1650 uit het Rijksmuseum is werkelijk een plaatje. Prachtig toch? Kijk ook even naar die prachtige taart vol suikerplakjes en suikerstaafjes en de pastei met patrijs (en ja, ook nog een vierde eenvoudig gevormde pastei).
Ook kooktechnieken komen regelmatig voor in de kunst, zoals het uitrollen van deeg, het maken van worst, het roeren in sauzen of het bakken van pannenkoeken of wafels.
Lastiger te vinden, maar het is er zeker, is het op smaak brengen van gerechten. Hiervan is het schilderij van Frans Snijders van rond 1630, dat bewaard wordt in het Wallraf Richartz Museum in Keulen, een mooi voorbeeld. De keukenmeid vijzelt kruidnagels in een metalen vijzel. Naast haar ligt een papieren kokertje waar kruidnagels uitrollen.
Nog leuker vind ik de vondst van een meisje dat oesters grilt in een herberg en deze besprekelt met azijn. Jan Steen schilderde het werk rond 1665 en het hangt in het Mauritshuis. Knielend voor de haard giet ze heel voorzichtig wat azijn uit een glazen flesje op de schelpdieren. Maar hoe weet je nu dat er azijn in het flesje zit? Daar geven onder andere kookboeken uitsluitsel over. Een mooi voorbeeld van hoe we de schilderijen telkens getoetst hebben aan een veelheid aan bronnen om bevestigd te krijgen wat we zagen. Overigens breekt rechts van het meisje een man de oesters open. Ook al zo’n leuk detail.
Dit zijn slechts enkele voorbeelden van wat het boek te bieden heeft, want we deden nog veel meer leuke ontdekkingen die een plekje in het boek kregen. Ben je hier al enthousiast over? Lees en bekijk dan vooral Smaakpalet van de Lage Landen!
Meer kunst en eten
Ben je nieuwsgierig naar het culinaire verhaal achter Het Melkmeisje van Johannes Vermeer (circa 1660) uit het Rijksmuseum? Lees en bekijk dan dit artikel.
Minder bekende schilderijen, die vaak op een holletje voorbij gesneld worden in musea, verdienen ook een plekje in de spotlight als je het mij vraagt. De Kruidenierswinkel van Willem van Mieris (1717) uit het Mauritshuis is zo’n schilderij. Zonde, want het heeft een geweldig verhaal te vertellen over een stukje van onze culinaire geschiedenis. Lees en bekijk het hier!
