Als je alleen in kookboeken en patisserieboekjes neust naar Sinterklaasrecepten kom je bedrogen uit. Nauwelijks vind je een aanduiding dat een recept bij het Sint Nicolaasfeest hoort. Schilderijen en prenten uit de zeventiende en achttiende eeuw laten echter een keur aan snoepgoed en gebak zien. Leg je ze naast de kook- en bakboekjes, dan heb je al snel een receptenverzameling voor een tafel vol Sinterklaas lekkers. Kijk maar eens mee naar deze schilderijen en prenten uit de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam voor inspiratie voor jouw bakwerk voor het Sinterklaasfeest.
Sinterklaas snoepgoed in de 17e eeuw
Het meest gevarieerde beeld van snoepgoed dat met het Sint Nicolaasfeest gegeten werd laat het schilderij van Jan Steen uit circa 1663 hierboven zien. Hieronder laat ik je wat details zien. Je ziet de jongste telg uit de familie rechtsboven met een pop van koekdeeg in haar armpjes.
Links onderin staat een mand vol met kruidkoek, wafels, speculaas en broodjes met zaadjes erop.
Rechts op de tafel liggen suikergoed, koekjes, een opgerold wafeltje en zijn dat pepernoten in dat zakje? Tegen de tafel leunt tenslotte een prachtige duivenkater. De oudste recepten voor pepernoten komen overigens uit de achttiende eeuw. Het zijn de navolgers van kruidkoekjes die al in de middeleeuwen gebakken werden. Dat ze niet alleen met het Sinterklaasfeest gebruikt werden blijkt wel uit een reisverslag van twee dames die op een VOC schip een spelletje ganzenbord doen…met pepernoten als speelstenen.
Er zijn meerdere schilderijen van het Sint Nicolaasfeest waarop onder andere koekpoppen en duivenkaters te zien zijn. Maar ook op afbeeldingen met hele andere betekenis komen ze voor, zoals in een klein detail op dit grote werk van Sebastiaan Vrancx uit Vlaanderen. Kijk maar eens wat het kleine meisje in haar hand houdt.
Banketletters
Opmerkelijk is dat de bekende letterkoekjes ontbreken op de afbeeldingen van het Sinterklaasfeest in de zeventiende eeuw. Je ziet ze wel op afbeeldingen van het Sinterklaasfeest in de achttiende eeuw, zoals je hieronder zult ontdekken. Recepten voor letterkoekjes komen veelvuldig voor in de achttiende eeuw, zoals bij Mevrouw Marselis in 1790 en een bakboekje uit 1759. Uit de zeventiende eeuw zijn de recepten zeer schaars. Een onlangs uitgegeven handgeschreven kookboekje uit 1656 (Koock Boeck Voor Juffer Anna Ter Braeck van Opgandt) geeft wel een recept, voor rode sucker letteren.
Hoe men rode sucker letteren sal macken. Nempt 1 1/4 pondt van finste mell 3/4 pondt sucker 1/4 loedt gengber 1/4 loots cannell 3/4 loots roboless 2 eijeren dit to samen gemenget en mit wat warmen bijr en wat botter dit to samen in een mortier gestoten tot het een bequaem deech wort macket hier letteren van
Er werden zeker wel letterkoekjes geschilderd in de Gouden Eeuw, maar niet in relatie tot het Nicolaasfeest. Mooie voorbeelden van afbeeldingen van letterkoekjes zijn de schilderijen van Clara Peeters en Peter Binoit (afbeeldingen niet uit Rijksmuseum Amsterdam).
Sinterklaas snoepgoed in de 18e eeuw
Ook in de achttiende eeuw sieren bakwerk en suikergoed schilderijen van het Sint Nicolaasfeest. Hier hebben de letterkoekjes duidelijk wel een plekje veroverd. Kijk maar eens goed in de mand van het jongetje. Het jongetje links is blijkbaar niet zoet geweest. Zijn moeder houdt zijn schoen in haar hand…met de roe.
Uitpuilende manden vol lekkers vind je ook op deze prent. De begeleidende tekst zegt: De Wintermaand maakt dat het Kind in vreugde leeft, Wanneer Sint Nicolaas veel Lekkernyen geeft. Let ook even op dat touw waaraan het kind vastgebonden is!
Tenslotte wil ik je deze niet onthouden. Wederom een mooi familietafereel waarop het kind rechts een schaal vol bakwerk toont en er grote koeken in de mand in de het midden te zien zijn. Zelfs aan de huisdieren lijkt gedacht: krijgt die kat daar nu een stuk zalm?
Kijk voor meer mooie afbeeldingen van Sinterklaas snoepgoed eens in de verzameling die ik aanlegde in de Rijksstudio van het Rijksmuseum Amsterdam.
